ZALOGUJ
Podstawowe badania
Zaobserwowanie niepokojących objawów lub stwierdzenie nieprawidłowego wyniku w badaniach kontrolnych powinno nas skłonić do natychmiastowej wizyty u lekarza, który podejmie odpowiednią diagnostykę w celu ustalenia przyczyny dolegliwości. Nie zawsze ostatecznym werdyktem będzie choroba nowotworowa. Alarmujące nas symptomy mogą być oznaką wielu innych nieonkologicznych schorzeń. Nie wolno jednak ich bagatelizować i zwlekać z konsultacją u lekarza. Pamiętajmy, że wczesne wykrycie nowotworu to nasza największa szansa na wyleczenie.
Pierwszy etapem diagnostyki jest zawsze wywiad lekarski. Jest to odpowiednio prowadzona rozmowa lekarza z pacjentem, której celem jest zebranie informacji na temat dolegliwości, ich charakteru, czasu trwania i dynamiki. Istotne są również dane na temat zdiagnozowanych oraz przebytych chorób, występowania chorób nowotworowych lub innych schorzeń przewlekłych w rodzinie. Aby ustalić, czy pacjent należy do grupy zwiększonego ryzyka rozwoju choroby nowotworowej, lekarz postara się także ocenić tryb życia, nawyki, narażenie na czynniki rakotwórcze (np. w pracy).
Kolejnym etapem jest badanie fizykalne. W niektórych przypadkach oprócz badania rutynowego niezbędne okaże się badanie per rectum (np. w przypadku podejrzenia raka gruczołu krokowego czy odbytnicy). U kobiet konieczne jest również badanie piersi. Lekarz oceni zmiany widoczne gołym okiem (np. znamiona na skórze, wciągnięcie brodawki sutkowej, powiększenie obwodu brzucha), wyczuwalne palpacyjnie (np. guzki, powiększenie wątroby lub śledziony) oraz stwierdzane osłuchowo, skontroluje również, czy obwodowe węzły chłonne nie są powiększone.
Następnie lekarz może zlecić dodatkowe badania diagnostyczne - testy wykonywane z krwi lub moczu, badania obrazowe i histopatologiczne. Wyniki tych badań nie tylko pozwolą na rozpoznanie rodzaju nowotworu i jego dokładnego typu histologicznego, ale również precyzyjne poznanie jego lokalizacji, wielkości, stopnia nacieczenia okolicznych tkanek i stadium zaawansowania (obecność przerzutów). Niezmiernie istotne jest również określenie ogólnego stanu zdrowia pacjenta i wydolności pozostałych narządów.
Na podstawie zdobytych informacji – po rozważeniu potencjalnych korzyści i możliwych powikłań – lekarz podejmuje decyzję o metodzie leczenia. Lekarz w każdym przypadku rozważa wszystkie potencjalne korzyści i możliwe powikłania każdej z metod terapeutycznych i proponuje najlepszą dla pacjenta. Ostatnie zdanie ma zawsze sam chory. Po dokładnym poznaniu wszystkich korzyści i skutków ubocznych terapii może się na nią zgodzić lub nie.
Ocena wyników badań laboratoryjnych, wykonywanych z krwi i moczu, pomaga lekarzowi określić wydolność poszczególnych narządów, np. wątroby, trzustki, nerek, szpiku. Aby poznać ogólny stan zdrowia pacjenta, lekarz zleca podstawowe testy, takie jak: morfologia, jonogram, proteinogram, lipidogram, oraz badanie stężeń enzymów wątrobowych, parametrów nerkowych i układu krzepnięcia. U wielu chorych, zwłaszcza z wcześnie zdiagnozowaną chorobą nowotworową, stwierdza się prawidłowe wyniki badań krwi lub niedokrwistość jako jedyne odchylenie. Nieprawidłowe wyniki testów świadczą najczęściej o bardziej zaawansowanym stadium choroby lub o obecności innych schorzeń.
Możliwa jest również analiza stężeń tzw. markerów nowotworowych we krwi. Najbardziej popularne to PSA (antygen dla gruczołu krokowego), CEA (antygen rakowo-płodowy), AFP (alfa-fetoproteina), CA125 (charakterystyczny dla raka jajnika).
Niekiedy guz można zobaczyć gołym okiem, np. nowotwór skóry, jednak do oceny wielkości guza, jego lokalizacji i ewentualnych ognisk przerzutowych należy wykorzystać badania obrazowe. Na ich podstawie kwalifikuje się pacjentów do zabiegów chirurgicznych.
Najstarszym i najłatwiej dostępnym badaniem jest prześwietlenie promieniami rentgenowskimi. W swojej klasycznej formie (niekiedy z podaniem środka kontrastowego) najczęściej jest ono traktowane jako badanie przesiewowe, np. rentgen klatki piersiowej.
Do precyzyjnego określenia wielkości i położenia guza współczesna onkologia używa bardziej skomplikowanych metod, takich jak tomografia komputerowa (TK lub CT). Jest to badanie szybkie, trwające około kilkunastu minut. Jego zaletą jest to, że nie wywołuje u pacjenta negatywnych odczuć. W pewnych przypadkach dla lepszego obrazowania tkanek konieczne jest dożylne podanie kontrastu. Pacjenci z wywiadem w kierunku alergii (zwłaszcza uczuleni na leki) powinni zgłosić ten fakt przed badaniem, ponieważ może u nich wystąpić reakcja uczuleniowa na środek kontrastujący. Badanie TK jest niezwykle pomocne zwłaszcza w diagnostyce zmian w płucach oraz przy przeprowadzaniu biopsji.
Inną nowoczesną metodą obrazowania jest rezonans magnetyczny (MRI lub NMR). Badanie to nie wykorzystuje promieniowania X, tylko zjawisko detekcji rezonansu magnetycznego. Nie obciąża ono pacjentów szkodliwym promieniowaniem, ale nie można go przeprowadzać u osób posiadających metalowe wszczepy (np. rozruszniki serca, klamry na naczyniach, ortopedyczne stabilizatory wewnętrzne). Problemem jest również wykonanie MRI u osób z klaustrofobią lub u małych dzieci. Badanie trwa dość długo - ok. 45-60 minut, w czasie których pacjent musi leżeć nieruchomo w dość ciasnym tunelu. Badaniu towarzyszy również uciążliwy hałas. Jest to jednak metoda pozwalająca na uzyskiwanie niezwykle dokładnych i precyzyjnych obrazów, odgrywająca istotną rolę w diagnostyce nowotworów centralnego układu nerwowego.
Badaniem niezmiernie użytecznym, łatwo dostępnym i nieobciążającym pacjenta jest ultrasonografia, zwłaszcza z możliwością oceny przepływu krwi (badanie dopplerowskie). Jej wadą jest duże zróżnicowanie jakości sprzętu, często w gabinetach przeważają aparaty o słabej rozdzielczości obrazu. Ze względu na łatwą dostępność jest to metoda często stosowana w badaniach przesiewowych. Można za jej pomocą ocenić takie narządy, jak wątroba, nerki, trzustka, jajniki, macica czy gruczoł krokowy, można również przeprowadzać celowane biopsje narządowe. Należy jednak pamiętać, że nie jest to skuteczna metoda do wykrywania guzów jelit.
Niezwykle wyrafinowaną odmianą USG jest ultrasonografia endoskopowa, podczas której sondę wprowadza się za pomocą endoskopu do wnętrza ciała. Pozwala to na dokładną diagnostykę zwłaszcza raków trzustki, dróg żółciowych i prostaty.
Badania izotopowe mają głównie zastosowanie w diagnostyce guzów układu dokrewnego oraz przerzutów do kości.
Najważniejszym badaniem pozwalającym na postawienie dokładnej diagnozy choroby nowotworowej jest badanie histopatologiczne. Jest to mikroskopowa analiza pobranego fragmentu tkanki, określająca typ tkanki, z której wywodzi się guz, stopień jego dojrzałości oraz atypii. Im mniej dojrzały (mniej zróżnicowany) nowotwór, tym bardziej jest on złośliwy. Stopień złośliwości guza określa się symbolem G i liczbami I-III. Guz określany jako GI rośnie wolno i rzadko daje przerzuty, przeciwnie GIII – rośnie szybko i szybko powstają guzy przerzutowe.
Innym badaniem mikroskopowym jest cytologia. Jest to ocena pojedynczych komórek, np. z wymazu z szyjki macicy, rozmazu płynu opłucnowego czy plwociny. Metoda ta pozwala na stwierdzenie atypowych (nowotworowych) zmian w komórkach, ale nie zastępuje badania histopatologicznego. W badaniu histopatologicznym analizie poddawany jest fragment tkanki - jest to dużo większy materiał, na podstawie którego można określić wzajemne powiązania komórek, architektonikę oraz podścielisko guza.
Materiał do badania histopatologicznego może być pobrany w różny sposób. Mały fragment można pobrać za pomocą tzw. biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej (BAC). Biopsja gruboigłowa jest badaniem bardziej inwazyjnym, ale za to pozwala na pobranie większej ilości materiału. Nakłucia (np. wątroby, nerki) najczęściej przeprowadza się pod kontrolą TK lub USG, aby precyzyjnie wcelować igłę i pobrać zmienioną tkankę.
Biopsję otwartą, czyli wycięcie fragmentu tkanki, pobiera się zazwyczaj w trakcie zabiegu operacyjnego. Materiał czasem jest poddawany tzw. badaniu doraźnemu, inaczej śródoperacyjnemu. Lekarz patolog robi szybką, wstępną ekspertyzę, czy w pobranej tkance znajdują się komórki nowotworowe. Wynik badania decyduje wtedy o rodzaju i rozległości zabiegu.
Materiał do badań histopatologicznych można również pobrać metodą endoskopową. Gastroskopia, kolonoskopia czy bronchoskopia pozwala na dokładne obejrzenie ścian przewodu pokarmowego czy też oskrzeli od wewnątrz i pobranie wycinków nieprawidłowych tkanek. W trakcie laparoskopii (jama otrzewnej), torakoskopii (jama opłucnej) czy mediastinoskopii (śródpiersie) można obejrzeć poszczególne jamy ciała i pobrać wycinki za pomocą wprowadzonych przez nacięcie w skórze wzierników.
Endoskopia jest podstawową metodą oceny przewodu pokarmowego. U pacjentów mających objawy dyspeptyczne należy wykonać gastroskopię, aby wykluczyć raka żołądka. Jest to nieprzyjemne - ale krótkie – badanie, polegające na wprowadzeniu rurki zakończonej kamerą do żołądka. Dzięki temu lekarz może ocenić na monitorze ściany przełyku, następnie żołądka i dwunastnicy. Za pomocą odpowiednich szczypczyków może również pobrać materiał z podejrzanych miejsc do badania histopatologicznego.
Kolonoskopia jest niezbędnym badaniem przy podejrzeniu raka jelita grubego. Rurkę zakończoną kamerą wprowadza się do jelita grubego przez odbyt. Jest to nieprzyjemne i bolesne badanie, i z tego powodu może być wykonane w znieczuleniu ogólnym. Tak jak w wypadku gastroskopii lekarz może dzięki tej metodzie zanalizować na monitorze śluzówkę jelita, a także pobrać materiał do badania histopatologicznego.
Niekiedy konieczne staje się diagnostyczne otwarcie jamy brzusznej. W takim przypadku w trakcie zabiegu lekarz ocenia widoczne zmiany i pobiera materiał z wybranych miejsc.
Diagnostyka onkologiczna jest kompleksowa i zazwyczaj wykorzystuje jednocześnie różne techniki badawcze do precyzyjnego określenia rodzaju nowotworu, jego lokalizacji, obecności ewentualnych przerzutów i stwierdzenia ogólnej wydolności chorego. Badania są często męczące i kłopotliwe dla pacjenta, ale dobrze przeprowadzone gwarantują wybór odpowiedniej terapii.