Najczęściej zadawane pytania

Są rodziny, w których choroba nowotworowa występuje częściej niż w innych. Z badań genetycznych wynika, że istnieją geny odpowiedzialne za kontrolę mechanizmów dzielenia się komórek. Mutacje w tych genach zwiększają predyspozycję do rozwoju nowotworu. Niestety mogą one być dziedziczone i przekazywane potomstwu. Najbardziej znane są mutacje w genach BRCA1 i BRCA2. Kobiety będące nosicielkami tych mutacji mają zwiększone ryzyko zachorowania na raka piersi (nawet do 80%) i raka jajnika (40%).
Wystąpienie mutacji w tych genach predysponuje także do rozwoju nowotworu prostaty, okrężnicy, krtani i trzustki. Stwierdzenie mutacji nie jest jednoznaczne z rozpoznaniem choroby nowotworowej. Kwalifikuje ono nosiciela do grupy osób o silnej predyspozycji zachorowania na nowotwór. Osoby takie powinny być objęte dokładną kontrolą onkologiczną w celu jak najszybszego wykrycia ewentualnego nowotworu we wczesnym, całkowicie wyleczalnym stadium.

W trakcie leczenia przeciwnowotworowego przyjmowanie wszelkich leków lub preparatów kupowanych w aptekach lub sklepach zielarskich bez recepty powinno się uzgodnić z prowadzącym lekarzem onkologiem. Preparaty te mogą osłabiać działanie leków chemicznych i przyczynić się do niepowodzenia terapii.

Najlepsze dla pacjenta i jego rodziny jest zachowanie podczas terapii dotychczasowego trybu życia. W większości przypadków leczenie można zaplanować tak, aby chory mógł pracować i normalnie żyć. Wpływa to korzystnie na stan emocjonalny pacjenta, co pomaga w osiągnięciu sukcesu w walce z nowotworem. Zaprzestanie aktywności fizycznej nie jest wskazane, trzeba ją jednak dostosować do aktualnych możliwości.

Współczesna radioterapia jest metodą skutecznej i bezpiecznej walki z nowotworem. Wstępne planowanie leczenia ma na celu możliwie jak największą ochronę tkanek zdrowych, zdarzają się jednak działania niepożądane. Najczęściej dochodzi do wczesnych odczynów popromiennych. Nie stanowią one obecnie zagrożenia dla pacjenta i ustępują bez pozostawienia trwałych następstw. Najczęściej obserwuje się uszkodzenia obszarów położonych w najbliższym sąsiedztwie guza oraz odczyny skórne napromienianej okolicy. Przy napromienianiu skóry owłosionej głowy dochodzi do utraty włosów, a przy napromienianiu okolicy głowy i szyi do zmian na śluzówkach jamy ustnej, nosa i gardła. Przy napromienianiu okolicy miednicy i brzucha może dojść do objawów niepożądanych ze strony jelit, pochwy czy sromu. Mogą również wystąpić dolegliwości ogólne, takie jak: osłabienie, spadek aktywności, brak łaknienia i zmniejszenie odporności organizmu, obniżenie liczby białych ciałek i płytek krwi.
Powstałe zmiany skórne należy wietrzyć oraz stosować delikatne pudry i kremy witaminowe zalecone przez lekarza. W trakcie napromieniania pacjent powinien prowadzić zdrowy tryb życia, m.in. stosować dietę lekkostrawną.
Problemem dla chorego mogą być powikłania późne, uszkadzające trwale narządy objęte napromienianiem. Wymagają one specjalistycznego leczenia.

Niestety leki chemiczne działają nie tylko na komórki nowotworowe, uszkadzają również zdrowe tkanki, zwłaszcza takie, które charakteryzuje duża częstotliwość podziałów. Chemioterapia prowadzi więc do skutków ubocznych. Wrażliwość i tolerancja leków u każdego pacjenta jest inna, działania niepożądane również występują u pacjentów w różnym stopniu nasilenia. Niektórzy chorzy bardzo dobrze znoszą leczenie chemiczne i dolegliwości przez nich odczuwane są nieznaczne. Inni przeciwnie, cierpią z powodu wielu powikłań. Stopień toksyczności zależy również od dawki leku.
Bezpośrednio po podaniu leków chory może odczuwać nudności i wymioty. Można je złagodzić, stosując nowoczesne leki przeciwwymiotne. Ważne jest również odpowiednie nastawienie psychiczne. Niektórzy, bardzo wrażliwi chorzy, odczuwają nudności jeszcze przed podaniem leku. Można próbować zminimalizować ten przykry objaw, stosując lekką dietę (bez potraw smażonych i tłustych) oraz unikając zapachów kuchennych w trakcie samodzielnego przygotowywania posiłków. Należy również jeść powoli i raczej małymi porcjami.
Tkankami szczególnie narażonymi na toksyczne działanie cytostatyków są szpik kostny i nabłonek przewodu pokarmowego. Na szczęście są to również tkanki, które szybko się regenerują.
Uszkodzenie szpiku objawia się niedokrwistością, leukopenią (obniżeniem liczby białych krwinek) oraz spadkiem liczby płytek krwi. Niekiedy chorzy wymagają transfuzji masy erytrocytarnej lub płytkowej. Mała liczba białych krwinek powoduje zaburzenie odporności i może prowadzić do infekcji, które wymagają leczenia szpitalnego. Dotyczy to zwłaszcza pacjentów otrzymujących duże dawki leków.
Skutkiem ubocznym leczenia chemicznego jest często zapalenie śluzówki jamy ustnej, prowadzące do nadżerek i owrzodzeń. Schorzenia te wywołują silne dolegliwości bólowe i utrudniają przyjmowanie pokarmów. W zapobieganiu i minimalizowaniu zmian na śluzówkach bardzo ważna jest odpowiednia higiena jamy ustnej, używanie miękkiej szczoteczki do zębów, a czasami wręcz tylko gazika, unikanie gorących i drażniących potraw i częste płukanie jamy ustnej.
Uszkodzenia innych narządów, takich jak wątroba, trzustka, nerki, mogą się pojawić w różnym czasie od otrzymania cytostatyku. Na szczęście w większości przypadków są one odwracalne i nie wymagają poważnego leczenia.

Chemioterapia polega na podawaniu cytostatyków, które niszczą lub hamują namnażanie komórek nowotworowych. Leki te najczęściej podaje się w postaci wlewów dożylnych, iniekcji domięśniowych lub doustnie. W określonych sytuacjach preparaty te mogą być wstrzyknięte do płynu mózgowo-rdzeniowego, opłucnej, pęcherza moczowego.
Cytostatyki mogą być podawane pojedynczo jako tzw. chemioterapia monolekowa lub częściej w różnej kombinacji jako tzw. chemioterapia wielolekowa. Czas trwania wlewu różni się od kilku minut do kilkudziesięciu godzin i jest ściśle określony programem terapeutycznym i zależy od farmakokinetyki leku. Niekiedy kuracje chemiczne wymagają założenia cewnika do naczyń centralnych (przy bardzo intensywnym leczeniu), zazwyczaj jednak są podawane przez zwykły wenflon.
Leczenie proponuje, prowadzi i nadzoruje lekarz onkolog chemioterapeuta. Terapia przebiega zazwyczaj w postaci kilkudniowych bloków, po których następuje przerwa regeneracyjna na odbudowę uszkodzonych zdrowych tkanek (szpik, nabłonek układu pokarmowego). W trakcie chemioterapii często nie jest konieczna hospitalizacja pacjenta, chory może przyjmować leki na oddziale dziennym. W przypadku odległego miejsca zamieszkania czy też intensywnego programu z wielogodzinnymi wlewami leków w dużych dawkach konieczna jest jednak hospitalizacja.

Wszystko zależy od rodzaju nowotworu i stadium, w którym został rozpoznany. W początkowym stadium choroby, kiedy guz nie przeniknął przez torebkę narządu, z którego się wywodzi, oraz nie dał przerzutów, rokowanie najczęściej jest pomyślne i wyleczalność sięga prawie 100%. W takich przypadkach zazwyczaj wystarczające jest leczenie chirurgiczne. Warunkiem powodzenia jest jednak radykalne usunięcie nowotworu wraz z marginesem zdrowych tkanek.
W przypadkach bardziej zaawansowanych nowotworów stosuje się chemio- lub radioterapię.
Gdy nowotwór jest rozpoznany w zaawansowanym stadium, kiedy stwierdzamy mnogie ogniska przerzutowe, najczęściej udaje się jedynie wydłużyć życie chorego i zapewnić mu jak najlepszą jakość życia. Nawet w takim przypadku nie wolno się poddawać. Z chorobą nowotworową można prowadzić w miarę normalne, aktywne i przynoszące wiele satysfakcji życie przez wiele miesięcy, a czasem lat.
Najważniejsza jest wczesna diagnostyka. W Polsce nadal nowotwory rozpoznawane są zbyt późno. Nie wolno nam bagatelizować i lekceważyć niepokojących sygnałów wysyłanych przez nasz organizm. Ogromnie istotna jest samokontrola i skrupulatne wykonywanie zalecanych badań okresowych. Pozwalają one na wykrycie choroby, zanim pojawią się objawy - wtedy szansa na wyleczenie jest największa.
Pamiętajmy o profilaktyce. Starajmy się ograniczyć do minimum znane i powszechne czynniki rakotwórcze: dym tytoniowy, promieniowanie ultrafioletowe oraz szkodliwą dietę.

Objawem nieodłącznie kojarzącym się z chemioterapią jest utrata włosów. Niestety, nie można temu zapobiec. Na szczęście utrata włosów jest przejściowa. Po zakończonym leczeniu włosy często odrastają mocniejsze, ciemniejsze i kręcone. Na początku chemioterapii, kiedy włosy zaczynają wypadać, warto je krótko ostrzyc. W czasie wyłysienia można nosić perukę, której koszt jest refundowany przez NFZ na podstawie recepty wystawionej przez leczącego onkologa.